Jedyna tego typu organizacja, która doprowadziła do wpisu na listę UNESCO i pierwsza taka metropolia w Polsce. Od kilku miesięcy Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jest partnerem strategicznym Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej oraz obiektów ze światowej czołówki, czyli Zabytkowej Kopalni Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach. To przede wszystkim wspólna promocja regionu oraz wsparcie finansowe, ale jak pokazuje przeszłość, ma to także głęboki sens historyczny.
Z kart historii…
GZM i SMZT łączy przymiotnik „pierwszy” odmieniany na wiele sposobów. Działalność stowarzyszenia od zarania dziejów kręciła się wokół historii przemysłu wydobywczego. A jeśli górnictwo w Tarnowskich Górach, to warto przytoczyć kilka faktów. W sierpniu 1787 r. prosto z Walii na Górny Śląsk dotarła pierwsza maszyna parowa, którą uruchomiono w Kopalni Fryderyk dokładnie 18 stycznia 1788 r. Symbolicznie uznaje się, że to wydarzenie rozpoczęło rewolucję przemysłową w tej części Europy.
Wiadomość o pierwszej maszynie parowej lotem błyskawicy rozeszła się po kontynencie. Do Tarnowskich Gór zaczęło przybywać wielu ciekawskich, wśród których znalazło się wiele wybitnych osobowości. Swoje wrażenia przelewali na papier, wpisując się do tzw. Złotej Księgi Tarnowskich Gór. Zawiera ona w sumie blisko 900 nazwisk ludzi reprezentujących różne zawody i stany społeczne. 12 września 1804 r. do księgi tej wpisał się m.in. twórca polskiego hymnu Józef Wybicki. Złota Księga uznana została za początek turystyki industrialnej.
Jeszcze przed maszyną parową to właśnie w Tarnowskich Górach narodził się kult św. Barbary, patronki górników. Patronka dobrej śmierci miała w mieście gwarków sporą rzeszę wyznawców. Bractwo Świętej Barbary założono tu w 1721 r., a dziewięć lat później wybudowano przykościelną kaplicę ku czci świętej. Działalność bractwa oficjalnie zatwierdzono w 1747 r. A po odkryciu złóż srebronośnych i uruchomieniu wspomnianej maszyny parowej, górnicy usypali pamiątkowy kopiec w dzisiejszym Parku Kunszt, przy którym co roku świętowali na Bergfestach, czyli związanych także ze świętą Barbarą świętach górniczych.
UNESCO to dopiero początek
9 lipca 2017 r. polska Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO została poszerzona o kolejny, piętnasty wpis pn. „Kopalnie ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach” (to w sumie 28 pogórniczych obiektów z Tarnowskich Gór, Bytomia i Zbrosławic). Wniosek przygotowało Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które jako organizacja pozarządowa doprowadziła do pierwszego w województwie śląskim wpisu na prestiżową listę.
Stowarzyszenie utrzymuje po dziś dzień kopalnię i sztolnię z własnych środków, bez wsparcia państwa. Sytuacja w ostatnich latach skomplikowała się w czasie pandemii. Z pomocą przyszła metropolia, która od kilku miesięcy jest partnerem strategicznym organizacji. Przekłada się to m.in. na promocję regionu oraz tańsze bilety dla turystów (posiadacze aktywnego biletu na karcie ŚKUP mogą skorzystać z 20% zniżki przy zakupie wejściówek do kopalni oraz sztolni).
Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia to najmłodsza metropolia w Europie i pierwsza taka instytucja w Polsce. Tworzy ją związek 41 miast i gmin, zlokalizowanych w centralnej części województwa śląskiego. Obszar GZM to ponad 2,5 tys. km2, gdzie obok tradycyjnego przemysłu rozwijają się nowoczesne technologie, związane m.in. z branżą automotive, IT czy medycyną. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia zamieszkiwana jest przez ok. 2,3 mln mieszkańców. Metropolia jest aktywna w tworzeniu innowacyjnych rozwiązań w następujących obszarach:
- gospodarka
- transport publiczny/mobilność
- edukacja
- branże czasu wolnego
- ochrona środowiska.
Zabytkowa Kopalnia Srebra to obiekt, w której uruchomiono pierwszą na Górnym Śląsku maszynę parową. Jedną z największych atrakcji jest przepływ łodziami na trasie o dł. 270 m. Podziwiać można także przyrodę – różne gatunku grzybów, porostów oraz niezwykłe zjawiska przyrodnicze (w tym jedyny w Europie lej krasowy). 40 m pod ziemią jest zawsze 10 stopni C. Do tego w budynku nadszybia mieści się nowoczesne centrum edukacji o tarnogórskim górnictwie kruszcowym. Trasa jest przystosowana dla osób z niepełnosprawnościami. Te podziemia można zobaczyć, usłyszeć, dotknąć, poczuć całym sobą…
Obok kopalni znajduje się Skansen Maszyn Parowych z jedną z największych tego typu kolekcji w Polsce. Warto wejść także na pomarańczową hałdę, gdzie z wysokości 17 m można podziwiać panoramę miasta.
Sztolnia Czarnego Pstrąga (oddalona od kopalni niecałe 5 km) to jedyna w Polsce, wciąż działająca sztolnia odwadniającą i jeden z najdłuższych w Europie podziemnych przepływów łodziami (600 m). Przewodnik, niczym wenecki gondolier, wprawia łódki w ruch jedynie za pomocą siły własnych mięśni, dzięki czemu obiekt nazywany jest polską podziemną Wenecją. Obiekt położony jest na terenie urokliwego Parku Repeckiego.
W nowoczesnym budynku obsługi ruchu turystycznego, przy szybie Sylwester, można oglądać wystawę ponad 50 lamp górniczych z XX wieku. A na skraju Parku Repeckiego znajduje się Brama Gwarków, czyli miejsce, gdzie wody sztolniowe opuszczają podziemia i wpływają do rzeki Dramy, żeby po pokonaniu kilkuset kilometrów trafić do Bałtyku.