Tag: Barbara

„Zwyczaje związane z kultem św. Barbary oraz tradycje górników kopalni kruszcowych na ziemi tarnogórskiej”. Tak brzmi nowy element wpisany w marcu 2023 r. na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. O wpis od kilku miesięcy starali się przedstawiciele Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, którzy kilka lat temu doprowadzili 28 pogórniczych artefaktów na listę UNESCO.

W drodze na listę

–Każdy ma swoje tradycje, ale na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego znajduje się tylko to, co jest unikatowe. Pozdrowienie „Szczęść Boże”, święto górnicze w lipcu, strój gwarka… To jest nasze  i to nas wyróżnia na tle innych. Dlatego musimy edukować, dbać o to i chronić od zapomnienia – mówi prezes Zbigniew Pawlak, który po konsultacjach z mieszkańcami został przedstawicielem depozytariusza wniosku (SMZT).

Wniosek ma prawie 30 stron i był pisany przez kilka tygodni. Tradycje górnicze trzeba było nie tylko szczegółowo opisać, ale także wskazać sposoby na ochronę, czy też uzasadnić ich wagę. W listopadzie odbyły się obowiązkowe konsultacje społeczne, a w napisaniu wniosku pomagała Agata Mucha z Oddziału Terenowego NID w Katowicach. Zaangażowało się jednak wielu mieszkańców oraz instytucji:

• Parafia św. Ap. Piotra i Pawła w Tarnowskich Górach
• Muzeum w Tarnowskich Górach
• Urząd Miasta Tarnowskie Góry
• Parafia pw. Przemienienia Pańskiego w Tarnowskich Górach
• Koło Górników w Bobrownikach Śląskich
• Parafia Rzymskokatolicka św. Mikołaja w Reptach Śląskich
• Parafia Wniebowzięcia NMP Miasteczko Śląskie

Za udostępnienie dokumentów, podzielenie się informacjami, wyrażenie własnego zdania i płynące z wielu stron gratulacje DZIĘKUJEMY!

Historia ziemi tarnogórskiej

W Mieście Gwarków wiele się zaczęło. Kult św. Barbary i jedno z pierwszych bractw patronki górników, turystyka industrialna dzięki tzw. Złotej Księdze, Bergfesty i oczywiście uruchomienie pierwszej na Górnym Śląsku maszyny parowej typu Newcomen i pierwszej na kontynencie europejskim typu Watt-Boulton, które były impulsem do zapoczątkowania wielu zwyczajów i tradycji kultywowanych po dziś dzień. Górnikom nadal patronuje św. Barbara, a 4 grudnia świętowana jest barbórka (i to nie tylko na Górnym Śląsku, bo w Stanach Zjednoczonych jest to National Miners’ Day, w Australii National Mining Day, a w Indiach National Coal Miners’ Day).

Tyle w telegraficznym skrócie, ale od początku. Do narodzin kultu św. Barbary – patronki m.in. górników i dobrej śmierci przyczynili się, jezuici, którzy przybyli do tego miasta pod koniec XVII w. Jak donoszą kroniki, to właśnie zakonnicy mieli zainspirować powstanie bractwa św. Barbary już w 1721 r., przy tarnogórskiej parafii Piotra i Pawła.

W 1747 r. papież Benedykt XIV w specjalnej bulli uznał istnienie bractwa, zatwierdzając jego statut. Wieść o tym ogłoszono w święto Wniebowzięcia NMP – 15 sierpnia. 16 lipca 1784 roku w szybie Rudolphine odkryto złoża rud srebronośnych. Wkrótce potem na miejscu założono Królewską Kopalnię Fryderyk, uruchomiono także pierwszą w regionie maszynę parową. Oba te wydarzenia uważa się nie tylko za początek drugiej tarnogórskiej rewolucji górniczej, ale też rozpoczęcie europejskiej rewolucji przemysłowej i prapoczątek przemysłowego Górnego Śląska.

Na pamiątkę lipcowego odkrycia górnicy spotykali się przy usypanym na miejscu kopcu przez ponad sto lat. W nawiązaniu do tego wydarzenia od kilku lat w mieście organizowana jest „Barbórka w środku lata”, ponieważ Bergfest (święto górnicze) – jeszcze nie jako Barbórka – obchodzono w Tarnowskich Górach już w końcu XVIII w., w połowie lipca.

Kult św. Barbary dziś                                                                                              

Pamięć o św. Barbarze w świadomości mieszkańców Tarnowskich Gór i okolic jest mocno zakorzeniona. Od kilku lat współcześnie odtwarzana jest nie tylko Barbórka w środku lata. W 2019 r. przywrócono jeden z międzywojennych elementów uroczystości barbórkowych, tj. pochód. Wielka parada z udziałem pracowników śląskich kopalń i organizacji kultywujących dawne tradycje górnicze przeszłą ulicami Tarnowskich Gór tak jak czyniono to pod koniec lat 30 ubiegłego wieku. „Niechaj staną do szeregów ci, którzy pracują w kopalniach, jak i ci, którzy sterani ciężką pracą górniczą odpoczywają po długich latach pracy”. Tymi słowami, na łamach jednej z gazet, Fryderyk Antes – międzywojenny burmistrz Tarnowskich Gór, wzywał wszystkich górników z całej Polski do wspólnych obchodów “Barbórki”. W 2022 r. (po przerwie spowodowanej pandemią) wydarzenie znów zorganizowano i będzie powracało w grudniu każdego roku.

Warto wymienić tutaj także inne uroczystości barbórkowe, takie jak: msza święta, odwiedziny lokalnych kapliczek, wizyty przed krzyżem na ul. Górniczej i biesiada. Figura patronki górników znajduje się na gł. 40 m, na trasie turystycznej jednej z najciekawszych atrakcji regionu Zabytkowej Kopalni Srebra – miejsca światowego dziedzictwa UNESCO. Figurę poświęcono 4 grudnia 2019 r. na nadszybiu, podczas tradycyjnej barbórki organizowanej przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej.

Na powierzchni patronkę górników odnajdziemy w wielu lokalizacjach jak choćby w kościele pw. Św. ap. Piotra i Pawła, gdzie znajduje się obraz św. Barbary oraz pochodząca z 1730 r. kaplica ku czci świętej. Udając się do Muzeum w Tarnowskich Górach zobaczyć można XIX-wieczny obraz ze świętą Barbarą z przemysłowym górniczym krajobrazem miasta. Kolejny wizerunek znajduje się w parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Bobrownikach Śląskich, dzielnicy Tarnowskich Gór. W dzielnicy tej znajduje się również kapliczka ku czci świętej Barbary. Wybudowano ją w 1981 r. staraniem Komisji Zakładowej NSZZ Solidarnośc i byłej dyrekcji kopalni odkrywkowej dolomitu. Kapliczka znajduje się w okolicy tzw. kanionu tarnogórskiego przy linii Kolei Wąskotorowej.

Św. Barbarę spotkamy również w gminie Zbrosławice, a dokładnie w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Karchowicach, a także w koście pw. Wniebowzięcia NMP w Miasteczku Śląskim.

Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego oznacza ochronę

Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego ma charakter informacyjny i stanowi realizację tego wymogu poprzez dokumentację żywego niematerialnego dziedzictwa naszego kraju. Listę prowadzi minister kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Wszystkie środowiska związane z praktykowaniem tradycji, zwyczajów, wykonywaniem tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła, przechowujące wiedzę tradycyjną i wierzenia, kultywujące pamięć historyczną, zajmujące się tradycjami muzycznymi, widowiskowymi, językowymi i innymi przejawami działalności człowieka mogą zgłaszać te zjawiska do wpisu na krajowa listę niematerialnego dziedzictwa (obecnie na liście znajdują się już 73 elementy).

Decyzja ministra kultury to przede wszystkim zobowiązanie, żeby upowszechniać tradycje wśród mieszkańców. Zabezpieczenie elementu skupia się przede wszystkim wokół trzech miejsc – Parafii Przemienienia Pańskiego w Bobrownikach Śląskich (dzielnica Tarnowskich Gór), parafii pw. Św. Ap. Piotra i Pawła w Tarnowskich Górach i Parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Miasteczku Śląskim. To tutaj organizowane są tradycyjne nabożeństwa barbórkowe, które stanowią o ciągłości opracowywanego elementu. Plan ochronny zakłada cykl działań o charakterze edukacyjnym popularyzujący fakt regionalnego znaczenia kultu św. Barbary, jaki powstał w Tarnowskich Górach na początku XVIII w. Obejmuje on także rozwój Bractwa św. Barbary, jaki wytworzył się w 1721 r. przy parafii pw. Św. Ap. Piotra i Pawła poprzez określenie przejrzystych elementów wstępowania w szeregi Bractwa, a także samej jego idei i wynikających z tego tytułu obowiązków.

Wpis na krajową listę to także pierwszy krok, żeby w przyszłych latach starać się o najwyższe trofeum, czyli Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. SMZT jako organizacja pozarządowa i prywatna udowadnia, że małymi krokami można osiągać wielkie cele!

---